چرم گیاهی چیست؟

چرم گیاهی به چرمی گفته می‌شود که در فرایند دباغی آن از مواد طبیعی گیاهی مانند پوست درختان، پوست چوب، برگ و ریشه‌ یا میوه برخی گیاهان استفاده می‌شود. در واقع به جای استفاده از مواد شیمیایی سنگین (مثل کروم یا ترکیبات فلزی) از تانن‌های طبیعی گیاهی برای تثبیت ساختار پروتئینی پوست حیوان به چرمی مقاوم استفاده می‌کنند.

مزیت اصلی این نوع چرم آن است که فرآیند تولید آن نسبتاً طبیعی‌تر و سالم‌تر از روش‌های شیمیایی رایج است. در نتیجه، چرم حاصل تماس سازگارتری با پوست دارد و با گذر زمان دچار تغییر رنگی ظریف و تدریجی می‌شود که جلوه‌ای منحصربه‌فرد و زیباتر به آن می‌بخشد. با این حال، این نوع چرم چالش‌هایی نیز دارد؛ از جمله زمان تولید طولانی‌تر، هزینه بالاتر، حساسیت نسبت به رطوبت و خیس شدن، و نیاز به مراقبت و نگهداری دقیق‌تر را به همراه دارد.

مراحل تولید چرم گیاهی

فرآیند تولید چرم گیاهی را معمولاً می‌توان به سه مرحله بزرگ تقسیم کرد

مرحله آمادگی (Beamhouse یا پیش‌دباغی)
دباغی گیاهی (Tanning با تانن گیاهی)
پس‌دباغی و پرداخت نهایی (Post-tanning / Finishing)

در ادامه هر مرحله را با جزئیات بیشتر بررسی می‌کنیم:

مراحل پیش‌دباغی (Beamhouse)

این مرحله شامل عملیات پاک‌سازی پوست خام و آماده‌سازی آن برای فرآیند دباغی است. زیرمجموعه‌های آن عبارتند از :

نمک‌زنی: (Salting / Curing)
وقتی پوست از کشتارگاه به دباغی منتقل می‌شود، ممکن است فاسد شود. برای جلوگیری از فساد، پوست با نمک فرآوری می‌شود تا رشد باکتری‌ها متوقف شود.
شست‌وشو و خیساندن: (Soaking)
پوست نمکی را می‌شویند و در آب قرار می‌دهند تا نمک اضافه، خاک و آلودگی برداشته شود و پوست به حالت اولیه نرم‌تر بازگردد.
لیمه‌کردن: (Liming)
این مرحله برای حذف مو، غدد زیرپوستی، چربی‌های زیاد و سایر ترکیبات غیرضروری انجام می‌شود. پوست‌ها در محلولی قلیایی (معمولاً هیدروکسید کلسیم – آهک) قرار می‌گیرند که باعث تورم و باز شدن ساختار پوست می‌شود و امکان نفوذ تانن را بهتر فراهم می‌کند.
رفع قلیایی: (Deliming / Bating)
بعد از لیمه‌کردن، پوست به حدی قلیایی است که باید درجه قلیلیی آن به سطح مناسب برای جذب تانن بازگردد. در این مرحله از اسیدهای ضعیف یا آنزیم‌ها استفاده می‌شود تا قلیایی اضافی خنثی شود و پوست برای مرحله بعدی آماده گردد.
چروک‌زدایی و تمیزکاری نهایی: (Scudding / Fleshing)
در این مرحله، باقی‌مانده چربی‌ها و بافت‌های غیرضروری از سطح پوست برداشته می‌شود تا سطح صاف‌تر و یکنواخت‌تری حاصل شود. پس از این مراحل، پوست در وضعیتی قرار دارد که می‌تواند تانن‌های گیاهی را به خوبی بپذیرد و جذب نماید.

چرم گیاهی

دباغی گیاهی (Vegetable Tanning)

در این مرحله، پوست آماده در محلول‌هایی حاوی تانن‌های گیاهی قرار می‌گیرد تا به چرم تبدیل شود.
تانن‌ها از منابع طبیعی مانند پوست درختان بلوط، چست‌نات، میموزا، اکاسیا و سایر گیاهان دارای ترکیبات پلی‌فنولی استخراج می‌شوند. برای به‌دست‌آوردن این مواد معمولاً از روش‌هایی مانند خیساندن، جوشاندن یا عصاره‌گیری پوست درخت استفاده می‌شود تا تانن به صورت محلول درآید.

در برخی روش‌های سنتی، پوست ابتدا در محلول‌های رقیق تانن قرار می‌گیرد و سپس به‌تدریج وارد محلول‌های غلیظ‌تر می‌شود تا نفوذ مواد به بافت پوست به‌صورت تدریجی و یکنواخت انجام شود. در روش‌های مدرن، از دستگاه درام (Drum) استفاده می‌شود تا حرکت و چرخش پوست در محلول، نفوذ تانن را تسریع کند.

مدت زمان دباغی گیاهی بسته به روش، از چند هفته تا چند ماه متغیر است؛ در روش‌های سنتی حتی ممکن است تا شش ماه به طول انجامد. در این فرآیند، چون از مواد شیمیایی قوی استفاده نمی‌شود، ساختار چرم به‌صورت طبیعی‌تر تثبیت شده و ویژگی‌های اصیل پوست تا حد زیادی حفظ می‌شود.

پُست‌دباغی و فرآیند نهایی (Post-tanning / Finishing)

پس از تبدیل پوست به چرم، عملیات تکمیلی زیر انجام می‌شود تا چرم برای استفاده در محصولات نهایی آماده گردد:

خشک‌کردن (Drying):
چرم مرطوب با روش‌هایی مانند خشک‌کردن در هوا، گرم‌خانه یا محیط کنترل‌شده خشک می‌شود.
چربی‌زنی / روغن‌دهی (Oiling / Fatliquoring):
برای بازگرداندن نرمی و انعطاف از دست‌رفته، چرم با روغن‌های طبیعی آغشته می‌شود تا از خشکی و شکنندگی جلوگیری شود.
کشش و صاف‌کاری (Stretching / Pressing):
برای یکنواخت‌سازی سطح و تثبیت فرم، چرم تحت فشار یا کشش قرار می‌گیرد.
برش و مرتب‌سازی (Trimming / Grading):
لایه‌های اضافی حذف، ضخامت تنظیم و چرم‌ها بر اساس رنگ، کیفیت و ضخامت دسته‌بندی می‌شوند.
رنگ‌آمیزی (Dyeing / Coloring):
در این مرحله از رنگ‌های طبیعی سازگار با تانن استفاده می‌شود تا رنگ به‌طور عمیق در بافت چرم نفوذ کند. رنگ‌ها معمولاً طیف محدودی دارند تا ظاهر طبیعی چرم حفظ شود.
تکمیل سطح (Surface Finishing):
برای زیبایی و دوام بیشتر، ممکن است لایه‌ای نازک از واکس، پولیش یا پرایمر روی سطح اعمال شود.
کنترل کیفیت و بسته‌بندی:
در پایان، چرم تولیدی بررسی و برای ارسال به تولیدکنندگان محصولات چرمی بسته‌بندی می‌شود.

چرم گیاهی

ویژگی‌ها، مزایا و معایب چرم گیاهی

مزایا:

طبیعی و سازگار با محیط زیست:
استفاده از مواد گیاهی، آلودگی شیمیایی را کاهش می‌دهد.
پتینا (Patina):
چرم گیاهی با گذر زمان تغییر رنگ داده و ظاهری منحصربه‌فرد پیدا می‌کند.
دوام بالا:
در صورت مراقبت صحیح، سال‌ها ماندگاری دارد.
احساس طبیعی‌تر:
تماس نرم‌تر و قابلیت تنفس بهتر نسبت به چرم‌های شیمیایی دارد.
خاصیت ضدباکتری طبیعی:
برخی تانن‌ها خاصیت آنتی‌باکتریال دارند.

معایب و محدودیت‌ها:

حساسیت به آب و رطوبت:
تماس زیاد با آب می‌تواند باعث تغییر فرم یا ایجاد لکه شود.
هزینه و زمان تولید بیشتر:
فرآیند طبیعی زمان‌برتر و پرهزینه‌تر است.
خشکی در صورت نگهداری نامناسب:
در نبود رطوبت طبیعی، ممکن است سطح ترک بخورد.
پوسیدگی قرمز (Red Rot):
در شرایط نامناسب نگهداری ممکن است سطح چرم پوسته‌پوسته شود.
محدودیت رنگ:
تنوع رنگ کمتر است و باید با دقت رنگ‌آمیزی شود تا ظاهر طبیعی حفظ گردد.

عکس

نکات مراقبتی برای افزایش عمر چرم گیاهی

تمیزکاری منظم:
با پارچه‌ی میکروفایبر یا برس نرم گردوغبار سطح را پاک کنید.
روغن‌دهی دوره‌ای:
در صورت خشکی، با روغن مخصوص چرم سطح را نرم و انعطاف‌پذیر نگه دارید.
اجتناب از خیس شدن:
در صورت تماس با آب، با پارچه تمیز خشک کرده و در دمای اتاق بگذارید تا طبیعی خشک شود.
دوری از نور مستقیم خورشید:
تابش طولانی می‌تواند رنگ را تغییر داده یا چرم را خشک کند.
نگهداری در محیط مناسب:
محل خنک، خشک و دارای تهویه، بهترین شرایط برای حفظ کیفیت چرم است.

در نهایت، چرم تولیدشده با فناوری دباغی گیاهی نتیجه‌ی فرآیندی دقیق و سازگار با طبیعت است. چنین چرمی در صورت مراقبت صحیح، سال‌های طولانی دوام می‌آورد و تجربه‌ی استفاده از محصولی با‌کیفیت، ماندگار و دوستدار محیط زیست را برای شما فراهم می‌کند.